سرگذشت سماور؛ از روسیه تا خانه‌های ایرانی
سماور نه‌تنها بخشی از سنت‌های غذایی گذشته است، بلکه در کشور ما به یک پدیده فرهنگی تبدیل شده است. در بسیاری از خانواده‌ها، خاطره نوشیدن چای مشترک با نسل بزرگ‌تر و سماورهای قدیمی آنها هنوز زنده است. برخی از افراد خوش‌شانس میراث خانوادگی را همچنان حفظ می‌کنند. بسیاری از آیین‌ها و مراسم ما نیز با سماور و چای خوش‌رنگ کنار آن گره‌خورده است. اما سماور را چه کسانی اختراع کرده‌اند و چگونه وارد زندگی روزمره ایرانی‌ها شد؟ در این مقاله فروشگاه اینترنتی یزد استور سرگذشت سماور را با هم مرور می‌کنیم.
سماور یک کلمه روسی و در لغت به معنای خودجوش است. سماور یک ظرف فلزی بزرگ است که در آن آب گرم نگه داشته می‌شود. اگرچه منشأ این وسیله روسیه است، اما در خارج از روسیه به‌خوبی شناخته شده است و از طریق فرهنگ روسی به سایر نقاط اروپای شرقی و همچنین غرب و آسیای مرکزی و جنوبی گسترش‌یافته است.
سماورها از کجا آمدند؟
افسانه‌ای منتشر شده است که سماور توسط پیتر اول به روسیه آورده شده است، اما اسناد می‌گوید که نیم‌قرن پس از مرگ آخرین تزار روسیه ظاهر شد. دمیدوف صنعتگری بود که با آهنگران محلی اولین ساختار خود گرمایش را ساخت. این وسیله بعدها در میان اموال دمیدوف پیدا شد.77 سال پس از اولین آزمایش‌های دمیدوف، برادران لیسیسین اولین خط تولید سماور را در تولا افتتاح کردند، بنابراین تولا زادگاه سماورهای روسی در نظر گرفته می‌شود.
اولین سماورسازان ثبت شده در تاریخ، برادران روسی لیسیسین، ایوان فئودوروویچ و نظر فیودورویچ بودند. آنها از کودکی در کارخانه برنج پدرشان فئودور ایوانوویچ لیسیسین به فلزکاری مشغول بودند. در سال 1778 آنها یک سماور ساختند و در همان سال نظر لیسیسین اولین کارخانه سماورسازی را در روسیه به ثبت رساند. شاید آنها مخترع سماور نبودند، اما اولین سماور سازان مستند بودند و طرح‌های متنوع و زیبای سماور آنها در طول تاریخ متأخر سماورسازی بسیار تأثیرگذار شد.
حقایقی درباره سماورهای اولیه
سماورها نه‌تنها در طراحی دسته‌ها و شیرهای خود، بلکه در شکل نیز متفاوت هستند. ارزان‌ترین و محبوب‌ترین آنها انواع استوانه‌ای است. سپس سماورهایی به شکل کره، گلدان یا تخم‌مرغ ساخته شد. برخی از سماورها به شکل لوله تفنگ یا گلوله ساخته می‌شدند و در پایه گرد می‌شدند. سماورهایی به شکل گرد مانند هندوانه، یا گلابی شکل، یا به شکل والنوک [چکمه نمدی سنتی روسی] یا حیوانات مختلف وجود داشت. در هفته عید پاک سماورهایی به شکل تخم‌مرغ روی سفره می‌گذاشتند. همچنین سماوری که برای مسافرت استفاده می‌شد مستطیل یا مربع شکل با پایه‌های جداشدنی و بسیار محبوب بود.
سماورهای ابتدایی سوخت جامد می‌سوزاندند و لوله و مشعل داشتند. از هر نوع سوختی برای گرم‌کردن آب استفاده می‌شد: زغال‌سنگ، چوب یا مخروط کاج. مخروط‌های کاج به‌سرعت می‌سوزند اما عطر کاج را به آب اضافه می‌کنند. امروزه مخروط‌های کاج تنها زمانی به سوخت اضافه می‌شوند که آب در شرف جوشیدن باشد. همچنین سماور فقط زمانی درخشش دلپذیری خواهد داشت که به‌خوبی جلا داده شود. در گذشته سماورها را با استفاده از مواد ساینده مانند شن و ماسه مرطوب یا خاکستر تمیز می‌کردند. حتی از گردوغبار آجر استفاده شد. جلا دادن سماور زمان زیادی می‌برد، بنابراین معمولاً قبل از تعطیلات انجام می‌شد.
در طول سالیان سماور یکی از ویژگی‌های مهم خانواده‌ها روسی بود. همه طبقات از فقیرترین دهقانان گرفته تا افراد متمول از آن استفاده می‌کردند. تعبیر روسی “نشستن در کنار سماور” به معنای گفتگوی آرام هنگام نوشیدن چای از سماور است.
سماور از لحظه اختراع خود جایگاه ماندگاری در هنر روسیه پیدا کرد. جذاب‌ترین لوازم‌خانگی و نماد رفاه و آسایش خانگی بود و باقی ماند. روی بوم‌های بسیاری از هنرمندان و بعداً در عکاسی جاودانه شد.
سماور در ایران
در ایران حداقل دو قرن است که سماور استفاده می‌شود (تقریباً از زمان شروع روابط نزدیک سیاسی و قومی روسیه و ایران و ورود آن به ایران) و سماورهای برقی، نفت‌سوز یا گاز طبیعی هنوز هم هستند. برای اولین‌بار سماور در دوره سلطنت شاهرخ نوه نادرشاه افشار وارد ایران شد و تا پایان دوران صدارت امیرکبیر که وی صنعتگران ایرانی را به ساخت سماور تشویق کرد این وسیله از کالاهای وارداتی بود.
در اواخر دوره ناصرالدین‌شاه قاجار که نوشیدن چای عمومیت یافته بود، صنعت سماورسازی در شهرها و روستاها و در میان عشایر رونق گرفت و دواتگران در ابتدا ابزار کتابت را می‌ساختند، ازآن‌پس انواع سماور و وسائل مربوط به آن مانند جام یا لگنچه و پارچ می‌ساختند.
سماور از همان زمان که وارد ایران شد محبوبیت داشت. تا اواخر دوره قاجار سماور به کالایی ایرانی تبدیل شده بود که در هر خانه پیدا می‌شد. در واقع دم کردن چای و نوشیدن آن بخشی از سبک زندگی مردم ایران شده بود و تا امروز نیز ادامه پیدا کرده است. چای یکی از محبوب‌ترین نوشیدنی‌ها در میان ایرانیان است.
جنس سماور
سماورهای اولیه از کوپر و نیکل، مس قرمز و سبز و در برخی موارد از نقره ساخته می‌شدند. گاهی اوقات آنها را با طلا یا نقره آبکاری می‌کردند، اما فلز اصلی همیشه برنج بود. در طول قرن‌ها شکل سماور تغییر کرد. تا قرن بیستم همه آنها دست‌ساز بودند و از زغال چوب برای گرم‌کردن و جوشاندن آب استفاده می‌کردند. بعدها از سوخت مایع مانند نفت سفید استفاده شد و در حال حاضر سماورها با برق یا گاز شهری کار می‌کنند.
امروزه سماورهایی که با گاز کار می‌کنند تقریباً در همه خانه‌ها یافت می‌شود بااین‌حال برخی افراد که به نوستالژی علاقه دارند به دنبال سماورهای ذغالی هستند.
فروشگاه اینترنتی یزد استور مجموعه زیبا از سماورهای ذغالی و گازی برنجی با تراش‌ها و نقوش چشم‌نواز به مشتریان خود ارائه می‌کند. اگر به عادت همیشه ایرانی‌ها، صبح‌ها را با لذت خوردن یک چای خوش‌رنگ آغاز می‌کنید ما این سماورها را به شما پیشنهاد می‌کنیم.