خویدک یکی از روستاهای کهن در حاشیه شهر یزد و از رئوس قرآی ثلاثه یزد محسوب می‌شود که افسانه‌هایی زیادی در مورد آن بر سر زبان‌هاست.
«خویدک» یا «ختک»، از آبادی های قدیمی یزد است که بر سر راه شهرستان بافق از سوی مرکز استان قرار گرفته و بعد از روستای ملاباشی و قبل از روستای فهرج است.
در حال حاضر به دلیل خشکسالی بسیاری از باغات و کشتزارهای این روستا خشک شده و قلعه و آبادی آن نیز رو به ویرانی رفته است.
آثاری که در این روستا باقی مانده شامل آب انبار «حاجی سید حسین» است که یک قطعه سنگ به تاریخ 1255 مبنی بر وقف آن برای مصارف عمومی و دینی است.
قدمگاه مسجد «چهار میل» دیگر آثار تاریخی روستاست که به صورت اطاق منفردی در کنار آبادی واقع شده و سنگی هم که نشانه‌ی پایی بر آن نقرست در طرفی از این مسجد نصب شده است.
در این مسجد یک قطعه سنگ مرمر مربوط به مقبره‌ی «محمد طالب بن حاجی الحرمین شاه حسین» متوفی در 1044 بر دیوار این بنا دیده می‌شود.
«ساشا ریاحی مقدم» مشاور اداره کل میراث فرهنگی استان یزد روستای خویدک را یکی از آبادی‌های نزدیک شهر یزد امروز می خواند و در مورد این روستا به خبرنگار ایسنا – منطقه یزد، می‌گوید: این روستا در متون تاریخی به عنوان یکی از رئوس قرآی ثلاثه یزد که «فهرج» و «سریزد» نیز جزو آنهاست، به حساب می‌آید.
وی اضافه می‌کند: داستان این روستای کهن و تاریخی همان داستانی است که منجر به شکل گیری آبادی شهدای فهرج شده و داستان تاریخی مشترک سه آبادی است که گویای کهن بودن هر کدام از آنهاست.
این مسئول در این باره تصریح می‌کند: زمانی که سپاه اسلام برای رفتن به خراسان در این منطقه گم می‌شوند، سر از روستای فهرج در می‌آورند و تصمیم به دعوت مردم روستای فهرج به دین اسلام می‌گیرند اما مردم فهرج از آنها مهلت می‌خواهند تا با مردم روستاهای اطراف خود مشورت کنند.
وی ادامه می دهد: مردم روستاهای خویدک و فرافر که می دانستند سپاه اسلام خسته است، تصمیم به شبیخون به آنها می‌گیرند لذا شبانه به آنها حمله کرده و آنها را از بین می‌برند، سپس آنها را در نزدیکی روستای فهرج به خاک می‌سپارند.
ریاحی مقدم در مورد افسانه‌های دیگری که در مورد این روستا نقل می‌شود، تصریح می‌کند: مردم محلی این روستا معتقدند که مردم آن در ابتدا به سمت قبله بیت المقدس نماز می خواندند و بعدها به سمت قبله مکه نماز خواندند و مسجدی که در این روستاست نیز موید همین موضوع است.
وی می گوید: البته برخی مردم محلی نیز معتقدند این منطقه جزو اولین و تنها مناطق یهودی نشین یزد است اما این موضوعات مستنداتی ندارد چرا که اولاً روستاهای میبد و مهریز و برخی از محلات یزد نیز دارای مناطق یهودی نشین هستند و از طرفی تمام مساجد یزد به دلیل این که ابزار قبله‌یابی درستی در آن دوران وجود نداشته، معمولاً از سمت قبله کمی انحراف داشته است لذا نمی توان این موارد را درست و دارای سندیت صحیحی دانست.
وی با بیان این که گورستانی بین خویدک و هرفته نیز وجود دارد که تمام قبرهای آن به سمت شیراز است، می‌گوید: مردم محلی معتقدند که مردم آن دوران، مردگانشان را به سمت تخت جمشید دفن می‌کردند اما مستندی نیز بر این موارد وجود ندارد.
این پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی در رابطه با آثار باستانی و تاریخی این روستا نیز می‌گوید: مسجد جامع خویدک نیز یکی از قدیمی‌ترین مساجد است که هم عصر با مسجدجامع‌های میبد، فهرج و سریزد بنا شده و متعلق به قرون اولیه اسلام است و از مساجد کهن دوران اسلام در ایران محسوب می‌شود.
ریاحی مقدم در مورد روستای فراموش شده فرافر نیز می گوید: این روستا که همیشه نامش همزمان با فهرج و خویدک در متون تاریخی دیده می‌شود، در بین روستاهای تاریخی سریزد و خویدک وجود داشته و اکنون کاملاً از بین رفته و اثری از آن به جا نمانده است.
به گفته وی، به نظر می‌رسد که فرافر روستایی بوده که دو روستای هرفته و سریزد بخش‌هایی از این روستای کهن هستند که به جا مانده و احتمالاً به دلیل سیل، جنگ یا خشک شدن قنات این روستا از بین رفته که این عامل نسبت به دیگر دلایل جامعیت بیشتری دارد.
ریاحی مقدم با بیان این که در این مناطق حدود سه آبادی دیگر نیز شکل گرفته بود، می‌گوید: تمام این آبادی‌ها که متعلق به دوران قاجار بودند و قصر صنم و قلعه مشیرالممالک جزو این روستاها بوده‌اند به دلیل خشک شدن قناتشان کاملاً از بین رفته اند.
وی ادامه می‌دهد: این مثلث آبادی‌ها در بالای جاده سنتو(جاده ترانزیتی بندرعباس – تهران) قرار گرفته و جالب اینجاست که سریزد خیلی بزرگتر از این روستاها بوده و به عنوان اولین منزلگاه تجار و مسافران جاده کرمان از دوران پیش از اسلام تا زمان قاجار کاربرد داشته است و کاروانسراهای زیادی در این میان قرار گرفته بودند.
لازم به يادآوري است؛ روستای خویدک دارای بافتی تاریخی است و هر چند که خانه های تازه سازی، منظره تاریخی آن را دگرگون کرده اما منظره بافت تاریخی و گلین این بخش از روستا بسیار دیدنی است. این روستا در حال حاضر دارای دامداری‌های بزرگی است و شغل بسیاری از مردم آن کشاورزی و دامداری است. البته در مجاورت این روستا یک نیروگاه خورشیدی نیز ایجاد شده که منظره زیبا و جالبی را در این روستا پدید آورده است.
منبع:ایسنایزد
