روستای فهرج یزد | روستایی کهن در قلب کویر

چرا روستای فهرج یزد؟

• در این روستا انواع جاذبه های تاریخی، فرهنگی و طبیعی و حتا هیجانی را می یابید.
• کمپ کویری این روستا می تواند ساعات هیجان انگیزی را به شما هدیه دهد.
• امکانات خوبی در این روستا برای گردشگران وجود دارد.
• مسجد معروف فهرج در این روستا قرار دارد.

آشنایی با روستای فهرج | سکونتگاهی کهن در قلب کویر

در ۳۰ کیلومتری شرق شهر یزد، در مسیر بزرگراه بافق-یزد روستایی در قلب کویر جا خوش کرده است که دنیای درونش حال و هوایی دیگر را برای تان به ارمغان می آورد. روستای فهرج سکونتگاهی کهن است که قدمت آن به پيش از اسلام می رسد. البته فرقی نمی کند که دوستدار تاریخ باشید یا خیر، اگر حتا با دیدن قلعه باستانی و آب انبار قدیمی و مسجد کهن به وجد نیایید، با قدم زدن در روستا و دیدن سادگی خانه های خشتی، روح تان تازه می شود. در اینجا می توانید به سراغ کمپ کویری هم بروید و در کنار کشف زیبایی های طبیعت، با تفریحات هیجانی، حال و هوای تان را عوض کنید. هم‌صحبتی با مردم فهرج هم خود جاذبه ای برای این روستاست؛ قصه های شیرینی را تصور کنید که با لهجه یزدی برای تان روایت می شوند. در اینجا مادربزرگ ها و پدربزرگ ها حرف های زیادی برای گفتن دارند و فقط دو گوش شنوا و مشتاق می خواهند.

روستای فهرج از شمال شرقی به کوه چلته می رسد و در ارتفاع 1270 متری از سطح دریا واقع شده است. نام روستا به مانند قدمتش به قبل از اسلام بر می گردد. نام اولیه آن «فرافر» بود؛ اما در قرون چهارم و پنجم هجری قمری به «پهره» یا «پهرشت» تغییر یافت. در طول زمان این روستا به «فهرج» مشهور شد. در ادامه برای تان می گوییم که این روستای کهن چه چیزهایی برای تان مهیا کرده است.

دیدنی ها و تفریحات فهرج

بهتر است پیش از سفر به فهرج دیدنی های این روستا را بشناسید تا هیچ یک را از قلم نیندازید:

1- ساختار زیبای روستا

وقتی وارد فهرج می شوید خانه هایی از خشت و گل می بینید که گویی زمان را در ذهن شما به عقب بر می گردانند. خانه های این روستا با خشت، گل، آجر و آهن ساخته شده اند. مسجد جامع در مرکز روستاست و بافت مسکونی قدیمی به صورت نیمه متمرکز و خطی، حول آن شکل گرفته است. وقتی در گذرگاه های این روستا قدم می زنید، با ساباط ها مواجه می شوید؛ کوچه هایی مسقف که سایه ساری برای خستگی عابران فراهم کرده اند. در این روستا هم مانند سراسر یزد، رد پای بادگیرها را می بینید و برای لحظاتی این نشانه هوش ایرانیان را تحسین می کنید.  

2- مسجد جامع فهرج

شاخص ترین جاذبه این روستا، مسجد جامع آن است که یکی از کهن ترین مساجد ایران به شمار می رود. قدمت این مسجد که با نام امام حسن (ع) هم شناخته می شود به نیمه اول قرن اول هجری باز می گردد. مسجد جامع فهرج را تنها مسجد جهان اسلام می دانند که قدمت زیادی دارد؛ اما ساختمان آن از ابتدا تا به امروز به همین شکل حفظ شده است. مسجد از نوع شبستانی به شمار می رود و ایوان ندارد. بسیاری از کارشناسان، مسجد جامع فهرج را قدیمی‌ترین مسجد ایران می دانند و برخی به مسجد تاریخانه دامغان به عنوان قدیمی ترین مسجد ایران اشاره می کنند. با وجود این اختلاف نظر، باز هم تفاوت عمده ای میان این دو مسجد وجود دارد؛ تاریخانه مسجدی است که فقط از گردشگران میزبانی می کند؛ اما فهرج هنوز میزبان نمازگزاران می شود.

این مسجد درهای ورودی متعدد دارد و مناره گلی آن بسیار زیبا و جالب توجه به نظر می رسد. یکی از نکات جالب در این مسجد نبودن عناصری چون محراب، گنبد، کتیبه، کاشیکاری و سایر تجملات و تزیینات است و همین بر جذابیتش می افزاید؛ سادگی نابی که 1400 سال در این مکان جریان دارد.

مسجد فهرج از تاریخ ۳۰ آذر ۱۳۴۹ با شماره ثبت ۹۰۶ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

حرف در مورد این مسجد زیاد است که در این مقال نمی گنجد. کارناوال در پستی جداگانه به معرفی این اثر خواهد پرداخت.

3- قلعه باستانی فهرج

فهرج قلعه ای تاریخی در خود دارد که نمای فعلی و تزییناتش به قرون 10 و 11 هجری قمری بر می گردد؛ اما آثار و ابنيه موجود در آن نشانه هایی از صدر اسلام دارند.

این قلعه بر خلاف نمونه هایش، ورودی کوچکی دارد. در گذشته از این قلعه به عنوان مکانی برای سکونت و دفاع در برابر مهاجمان استفاده می شد؛ اما امروزه به متروکه ای بدل شده است.

این قلعه پلانی 4 ضلعی دارد و بقایای 4 برج مدور در 4 گوشه آن دیده می شود. این برج ها دو طبقه هستند و سوراخ هایی برای دیده بانی و نگهبانی از قلعه دارند. بناهای موجود در قلعه فهرج، طاق های ضربی با قوس جناغی دارند. سوراخ هایی نیز بر بالای دیواره ها دیده می شود که گویی برای دیده بانی بوده اند.

4- آب انبار حسینیه

یکی دیگر از جاذبه های تاریخی روستای فهرج آب انبار حسینیه است که آن را متعلق به دوره صفوی تا افشار می دانند. البته ساخت اولیه این آب انبار را به دوران پیش از اسلام نسبت می دهند و می گویند حاشیه آن محلی برای برگزاری مراسم تقدیس آب بوده است. در مدخل ورودی بر کتیبه‌ای سنگی این نوشته به خط نسخ حک شده است:

بسم الله الرحمن الرحیم وقف نمود توفیق آثار آقا محمد جواد ولد مرحوم آقا ابوتراب بافقی تمامی بیست و پنج اصله درخت توت ماکوبی واقعه در قریه فهرج به مقام باغ عمارت که مومنین و مسلمین از آن خورده ثواب آن را به روح کثیرالفتوح شاه نجف و شاه شهید و امام غریب و حضرت عباس قربت نمایند.

نام این اثر از تاریخ 27 بهمن 1387 با شماره ۲۴۷۴۷ در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.

5- مجموعه شهدای فهرج

شهدای فهرج نام مجموعه ای متعلق به سده 9 هجری قمری است که در 2 کیلومتری فهرج قرار دارد. بنا به روایات تاریخی، پیکر ابی عبدالله بن احمد بن ابوالیسر بن عبدالله بن تمیمی و حویطب بن هانی و عمر بن عاص -از سرداران سپاه اسلام- در این مکان به خاک سپرده شده است. اهالی تندروی یهودی و زرتشتی خویدک و فهرج، آنها را در زمان یزد گرد، آخرین پادشاه ساسانی، به قتل رساندند.

این مجموعه 3 حیاط دارد که در یکی از آنها درخت سرو کهنسالی وجود داشت که امروزه خشک شده است. در یکی از اتاق های مجموعه چندین قبر به چشم می خورد که آنها را مزار شهدا می دانند؛ البته به دلیل آسیب دیدگی سنگ ها، نشانه ای از متوفی در آنها نیست. تنها نوشته قابل خواندن روی یک سنگ «مجدالدین حسن نامی» است و تاریخ سده 9 هجری را نشان می دهد.

عمارت خشتی و گلی شهدای فهرج در گذشته مدرسه بزرگی بود که با گذشت زمان به خانقاه تبدیل شد. به نظر می رسد که این بنا در گذشته تزیینات کاشی کاری داشته است چرا که کارشناسان از درون آن کاشی‌های معرق با لعاب سبز فیروزه‌ای پیدا کرده اند.

مجموعه شهدای فهرج در تاریخ ۱۸ آبان ۱۳۷۸ با شماره ۲۴۴۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

6- کمپ کویری فهرج

سال هاست که به کویر تنها به عنوان پهنه ای بی آب و علف و سوزان نگاه نمی کنند و آن را یک جاذبه تماشایی می پندارند. روستای فهرج هم در میان کویر است و فرصت یک کویرنوردی ناب را به شما می دهد. کمپ کویری فهرج جایی است که می توانید در آن حسابی خوش بگذرانید. این کمپ با خدمات زیر در خدمت شماست:

تفریحات

باگی (25000 تومان)

شتر سواری (12000 تومان)

موتور چهارچرخ (15000 تومان)

سافاری (30000 تومان)

امکانات

پذیرایی با چای آتشی

ناهار و  شام در سالن پذیرایی با هماهنگی قبلی

بوفه تنقلات

سرویس بهداشتی

هزینه ورودی: 5000 تومان برای هر ماشین

آدرس: 14 کلیومتری جاده بافق، پشت شهرک صنعتی کوره های آجر

شماره تماس: 09138512811 – 09133534284 – 09133517618

7- چاه چهل دختران

یکی از جاذبه های جالب توجه فهرج، چاه چهل دختران است که بر اساس روایات تاریخی 40 دختر و زن با پرت کردن خود به درون آن خودکشی کرده اند. این چهل تن از بیم اینکه به دست سپاهیان دشمن بیفتند، مورد تجاوز قرار گیرند و برده شوند می گریزند. در مسیر هنگامی که دشمن را در پشت سر و در نزدیکی خود می بینند برای فرار از این ننگ خود را یکی یکی به درون این چاه می اندازند.

8- ویرانه های مسجد و تکیه

تکیه علاقوندی نام اثری است که به قرن اول هجری تعلق دارد و امروزه متروکه ای بیش نیست. در گوشه دیگری از روستا مسجد علاقوندی (علی قوندی) را داریم که تنها خرابه هایی از آن بر جای مانده است. در این ویرانه ها می توان نشانه هایی از گچ بری های زیبای مسجد را دید.

تفریحات در فهرج

برای تجربه لحظات خوش می توانید بر روی فعالیت های زیر حساب باز کنید:

کویرگردی: قدم زدن بر روی شن های گرم کویر حال و هوای خاصی دارد که عاشقان کویر آن را به خوبی می دانند. در حوالی فهرج می توانید به یک کویرگردی بروید و لحظات خوشی را برای خود خلق کنید.

عکاسی: یادتان نرود که بهترین یادگاری شما از سفر عکس های تان هستند پس ثبت لحظات تان را در قاب تصاویر فراموش نکنید. سوژه عکاسی شما می تواند طبیعت کویری این روستا و ساختار زیبای آن باشد.

تماشای آسمان شب: کویرها از مقاصد ناب برای تماشای آسمان شب هستند و از آنجا که فهرج هم در میان شن های داغ کویری جای خوش کرده است، می توانید بر روی یک شب رویایی در آن حساب باز کنید. اینجا به دور از همهمه و آلودگی های شهر بنشینید و تا می توانید از آسمان ستاره بچینید. اگر کمی از روستا دور شوید و از نورهای آن فاصله بگیرید، فرصت دیدن کهکشان راه شیری را هم پیدا می کنید.

اقامت در روستای فهرج

اگر فکر سفر به فهرج را در سر می پرورانید نگران اقامت نباشید. در این روستا می توانید بر روی اقامتگاه بوم گردی حساب باز کنید و با اقامت در آن در فرهنگ این دیار غرق شوید. خانه های محلی نیز گزینه دیگر شما هستند و در کنار همه اینها کمپینگ نیز گزینه جذابی به نظر می رسد.

امکانات روستای فهرج

روستای فهرج یک روستای محبوب میان علاقه مندان به روستاهای کویری است. این روستا امکانات مناسبی برای گردشگران دارد که از جمله آنها می توان به سرویس بهداشتی، کمپ کویری، اقامتگاه، مغازه، مسجد، پمپ بنزین، پست بانک و … اشاره کرد.

سوغات و غذای محلی فهرج

در سفر به فهرج می توانید سوغاتی های خوبی را از بومی ها بخرید. محصولات کشاورزی و باغی روستا از جمله آنها هستند که در فصول مختلف به آنها دسترسی خواهید داشت. انواع قالی با طرح و نقش قالی های کرمان و خراسان نیز صنایع دستی این روستا را تشکیل می دهند.

انواع آش های محلی مانند آش جو، ماش و سوپ غذاهای محلی فهرج هستند و می توانید آنها را بچشید. در کنار اینها از گیاهان دارویی و طبیعی در غالب نوشیدنی های گرم و سرد غافل نشوید و شربت شاتره، خاکشیر و چای آویشن را امتحان کنید.

آب و هوای فهرج

روستای فهرج آب و هوای نیمه بیابانی دارد. این خطه در تابستان ها به شدت گرم می شود؛ اما در فصول سرد از آب و هوای مطبوعی برخوردار است. اختلاف دمای روز و شب در این مناطق بالاست. یعنی حتا روزهای داغ تابستان هم به شبی خنک و دلپذیر ختم می شوند. به دلیل نزدیکی این روستا به یزد، اقلیم آن بسیار شبیه به این شهر است. حداکثر و حداقل مطلق درجه حرارت شهر یزد به 43 و -10 درجه سانتیگراد می رسد و متوسط درجه حرارت این شهر حدود 19 درجه برآورد شده است. متوسط میزان بازندگی در یزد، به 48 میلیمتر در سال می رسد.

فصل سفر به فهرج

برای سفر به فهرج بهتر است اوایل بهار، فصل پاییز و اوایل زمستان را انتخاب کنید.  البته فصل توریستی فهرج، اواخر زمستان و اوایل بهار است یعنی اسفند و فروردین. در این ماه ها بیشترین میزان مسافر به روستا وارد می شود.

بهار: در این فصل و همزمان با موسم نوروز، فهرج میزبان تعداد زیادی از گردشگران می شود. آب و هوای روستا هنوز مطبوع است و خبری از داغی تابستان نیست.

تابستان: فهرج به دلیل قرارگیری در میان کویر، در تابستان گرم ترین هوا را دارد. معمولا گردشگران در این فصل به سمت این منطقه نمی روند؛ اما خیلی ها به شوق خوابیدن در هوای مطبوع شب ها و لذت از سکوت کویر باز هم این روستا را برای سفر انتخاب می کنند.

پاییز: پاییز فصل کویرنوردی است و بازار بازدید از فهرج هم حسابی داغ می شود. هوا در روزها مطبوع است؛ اما سرمای شب ممکن است آزاردهنده باشد.

زمستان: هنوز هم در اوایل زمستان می توانید بر روی سفر به فهرج حساب کنید؛ اما کم کم سرمای شب ها شدید می شود و شاید چندان به مزاج تان خوش نیاید. با آمدن اسفند ماه هوا مطبوع می شود و می توانید سفر به فهرج را در برنامه تان قرار دهید.

مردم فهرج

فهرج، مردم خونگرمی دارد که به لهجه یزدی سخن می گویند و پیرو مذهب شیعه ۱۲ امامی هستند. این مردم برای تامین نیازهای شان به زراعت، باغداری، دامداری و فعالیت های معدنی مشغولند. محصولات این روستا گندم و جو، ارزن، ماش، پسته، انگور، هلو، زردآلو و آلوچه را شامل می شوند و عنوان شاخص‌ترین روستای استان یزد در خصوص کشت گلخانه‌ای هم به فهرج اختصاص دارد. ۸ حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق، آب مورد نیاز برای کشاورزی را تامین می کنند.

دامداری نیز در فهرج انجام می شود و انواع لبنیات و گوشت نیز از محصولات مردم آن به شمار می روند. قالی بافی، ریسندگی و تولید گونی و برزنت نیز از فعالیت های دیگر روستاییان هستند. حدود 600 دار قالی در این روستا وجود دارد.

موسیقی محلی فهرج، نوای سازهای بادی دهنی و نوعی ساز شبیه سه تار است که در مراسم مختلف شادی و غم در روستا طنین می اندازد. مردان فهرج دستار یزدی بر سر دارند و لباس سنتی زنان نیز در شلوارهای پاچین دار و ترمه های رنگارنگ خلاصه می شود.

نخل گردانی عاشورا | مهم ترین رسم روستا

در فهرج هم به مانند همه نقاط یزد و دیگر نقاط کویری کشور، نخل گردانی در روز عاشورا جایگاهی ویژه دارد. نَخل‌گردانی نام مراسمی است که به صورت تشییع نمادین پیکر امام حسین (ع) برگزار می شود. در این مراسم اتاقكى شبیه به تابوت را در محل های برگزاری مراسم عزاداری از جمله مساجد، حسینیه ها و … حمل می کنند و آن را در میان خیل عظیمِ جمعیت سیاه پوش، از مسیری می گذرانند. این اتاقک پوشش سياهی دارد و با انواع شال‎هاى رنگارنگ و آينه آراسته شده است.

تاریخچه فهرج

یکی از اتفاقات مهم در تاریخچه فهرج، ورود سپاه اسلام به آن است. این سپاهیان که در تعقیب یزدگرد سوم بودند به دو گروه تقسیم شدند تا پادشاه ایران را به دام بیندازند. یکی از گروه ها در بیابان گم شد و سر از فهرج درآورد. به گفته منابع تاریخی، آنها از مردمی که پیرو دین زرتشت بودند، خواستند که یکی از این سه راه را انتخاب کنند:

• مسلمان شوند
• به حکومت اسلامی خراج بپردازند
• بجنگند

مردم فهرج هم مهلت خواستند تا با دو روستای نزدیک خود مشورت و نظرشان را در روز بعد اعلام کنند. آنها با روستای هرفته و روستای یهودی نشین خویدک مشورت کردند و در نهایت تصمیم گرفتند به سپاهیان اسلام شبیخون بزنند. آنها همان شب به سپاه حمله کردند و عده ای از آنها را از پای درآوردند. زیارتگاه شهدای فهرج هم مقبره تعدادی از این کشته شدگان را در خود دارد.

در کتاب یادگارهای یزد نوشته ایرج افشار درباره این اتفاق چنین آمده است:

متوطنین فهرج و خویدک و فرافتر مجوس (یهودی و زرتشتی) بودند و در زمان عمربن خطاب که لشکر اسلام به فرموده او طلب یزجرد شهریار …به خراسان می رفتند در میان ریگ شترانکه در بیابان طبس است بعضی از آن لشکری که اکثر صحابه و تابعین بودند راه گم کردند و بعد از تردد و تعب بسیار در حدود فهرج از ریگ بیرون آمدند و مردم فهرج را به اسلام دعوت کردند آن جماعت مهلت خواستند و نزل و علوفه سرانجام کرده بیرون فرستادند و مردم خویدک و فرافتر را طلبیده به ایشان مشورت نمودند و ایشان در قبول اسلام ابا نمودند و گفتند ما از دین قدیم بر نگردیم و با هم اتفاق نموده شبیخون برلشکر اسلام آوردند و بسیاری از صحابه و تابعین را شهید کردند مثل حویطب بن هانی خواهر زاده حضرت امیرالمؤمنین علی (ع)…و به جهت این حرکت شنیع خرابی در قریه فرافتر راه یافته به مرور خراب شد الحال از آن اثری باقی نمانده الا بعضی دیوارهای قلعه که جهت عبرت برجاست…

دغدغه های کارناوالی

جمعیت نسبتا با سواد روستا، افزایش مراکز خدماتی و گردشگری از جمله اقامتگاه و کمپ کویری، اقدامات مرمتی در مورد آثار تاریخی و … همه و همه نشان از آن دارد که فهرج می تواند یک مقصد گردشگر پذیر باشد و درآمد خوبی را از این صنعت نصیب خود کند. مردم هم از مسافران به خوبی استقبال می کنند و تمایل دارند در این امر فعال باشند؛ اما کمبود تبلیغات باعث شده تا کمتر کسی این روستا را بشناسد و بسیاری از مسافران به طور اتفاقی در مسیر یزد به بافق با آن آشنا شوند.

قنات های روستا به دلیل عدم توجه خشکیده اند، خانه های روستایی به امان خدا رها شده اند و کمتر کسی به آنها می اندیشد. این ها همه می توانند موجب نابودی این سکونتگاه شوند و مهاجرت اجباری را برای ساکنان رقم بزنند. در صورت توجه به فهرج و سرمایه گذاری بر روی آن می توان اقتصاد منطقه را جانی تازه بخشید و با برنامه ریزی بهتر این روستا را حفظ کرد.

توصیه های کارناوالی

در سفر به فهرج و هر روستای دیگری باید به فرهنگ بومی مردم احترام بگذارید و موجب رنجش خاطرشان نشوید.

اگر هوس کویرگردی کردید، مراقب این جلوه طبیعت باشید. با وجود بی آب و علف به نظر رسیدن کویر، باز هم جاندارانی در آن سکونت دارند و شما با آسیب زدن به محیط، حیات شان را به خطر می اندازید. زباله نریزید و سعی کنید هیچ ردپایی از خود باقی نگذارید.

به هنگام رفتن به کویر به این نکات توجه داشته باشید:

• لنز را از چشم تان خارج کنید تا شن های نرمی که ممکن است وارد چشم شوند، شما را آزار ندهند.
• دوربین عکاسی شما در معرض شن های نرم قرار می گیرد و ممکن است آسیب ببیند پس اگر وسایل حرفه ای عکاسی از کویر را ندارید، به عکاسی با موبایل رضایت دهید.