خانه فرهنگ صدوقی، بنایی کهن و با ارزش معنوی و میراثی بالا در شهر یزد است که ضمن به چشم دیدن بزرگترین رویدادهای سیاسی دوران انقلاب، محلی برای برگزاری رویدادهای مذهبی است و معماری آن دارای نمادی مذهبی خاص است که در هیچ خانه‌ای در یزد دیده نمی‌شود.
خانه فرهنگ صدوقی بنایی قاجاری و زیبا در شهر یزد است که در نزدیکی میدان امیرچخماق و در بافت تاریخی یزد بنا شده و کارکرد این بنا در طول تاریخ، ارزش آن را بالا برده است.
این خانه از نظر اجتماعی و سیاسی سه دوره مختلف را تجربه کرده است؛ دوره اول در زمان حکومت قاجار بوده که مالک خانه، آن را برای رویدادی مذهبی بنام «روضه» طراحی کرده و ساخته است.
حدود 100 سال بعد از بنا شدن این عمارت یعنی در سال 1320 خورشیدی شهید «آیت الله محمد صدوقی» آن را خریداری کرده، از آن زمان و بعد از حضور این چهره سیاسی، این محل به پایگاه فعالیت‌های مذهبی و سیاسی تبدیل شد.
به همین ترتیب؛ اتاق‌ها، سالن پذیرایی و حیاط خانه، محلی برای رفت و آمد مردم عادی و چهره‌های مختلف سیاسی و اجتماعی شد و کم کم این عمارت علاوه بر ویژگی‌های منحصر بفرد معماری، به پایگاهی بی‌نظیر برای پیگیری مطالبات و مشکلات مردم عصر خود تبدیل شد.
بعد از شهادت «آیت الله صدوقی» در سال 1361، حجت الاسلام و المسلمین مرحوم «محمد علی صدوقی» فرزند او، این خانه را به عنوان پایگاه فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی در یزد حفظ کرد و میراث معنوی و مادی این خانه را تداوم بخشید.
خانه شهید صدوقی در سال 1382 به عنوان یک خانه تاریخی دوره قاجار در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و در سال 1396 به مدت یک سال، دوره مرمت را طبق اصول مرمت بناهای تاریخی سپری کرد.
پیشینه‌ای مذهبی اما پررنگ خانه صدوقی
این خانه علاوه بر محل سکونت مالک، محل برگزاری روضه‌ها و عزاداری‌ها بوده و تجلی مذهبی در عناصر معماری و تزیینی خانه نیز مشهود است به طوری که اگر به گچ‌بری ستون‌ها در حیاط اصلی دقت شود، نقش هنرمندانه دو کبوتر به چشم می‌خورد که با کلمات «واحسینا» و «واشهیدا» به صورت خاصی تزئین شده است.
چنین نمادی مذهبی در هیچ یک از بناهای دیگر یزد دیده نمی‌شود و همین ویژگی این بنا را متمایز کرده است.
در قسمت‌های دیگری از این خانه نیز معماری و تزئینات مذهبی به چشم می‌خورد، به طوری که در ایوان اصلی خانه، بند پنجم شعر معروف «باز این چه شورش است» از «محتشم کاشانی» با مطلع «چون خون ز حلقه تشنه او بر زمین رسید» به صورت بسیار زیبایی خطاطی و با رنگ لاجوردی، گچ بری شده که در نوع خود بی‌نظیر است.
در سنواتی که قدمت این خانه پشت سر گذاشته است، همواره وجهه مذهبی آن پررنگ بوده به طوری که علاوه بر برگزاری روضه‌های هفتگی و سالیانه در دهه های خاص همچون ایام ماه محرم، ایام فاطمیه و سایر مناسبت‌های مذهبی، مورد توجه مردم قرار داشته و هنوز هم چراغ روضه در این خانه روشن است و هیئت‌های عزاداری محلات مختلف یزد در ایام ماه محرم حضور مستمری برای عزاداری پرشور خود در این خانه دارند.
خانه‌ای قاجاری با معماری اصیل خشتی
این خانه به سبک معماری اصیل یزد و با مصالح خشت و گل بنا شده، دیوارهای قطور خشتی که به عنوان عایق حرارتی و برودتی عمل می‌کرده و در تابستان هوایی، مطبوع و در زمستان هوایی گرم را برای ساکنان فراهم می‌آورده است.
اتاق‌های مختلف با معماری مبتنی بر کارکرد به همراه تزئینات زیبا نیز بر ارزش این عمارت افزوده است.
حیاط اصلی خانه با دو ایوان «صفه» و ستون‌های متعدد با نقش و نگارهای بهم تنیده‌ی زیبا، نقوش گچ بری شده و اسلیمی ایرانی و بازی نور و رنگ در درهای ارسی، گنج دری و سه دری‌های متعدد، این بنا را به یکی از بناهای زیبای قجری تبدیل کرده است.
اتاق آیینه به عنوان یکی از منحصر بفردترین بخش‌های این خانه، در قلب این بنای قجری جای گرفته و شاهنشین خانه تلقی می شده است. داخل اتاق، تاقچه‌های متعددی قرارداد که همه آن با آیینه های بسیار زیاد و به صورت کاملاً مهندسی نصب شده‌اند به طوری که انعکاس آیینه‌ها تصاویر رنگارنگ و بدیعی را خلق می‌کنند.
البته نباید از هنرمندی هنرمندان قجری که با بهره‌گیری از همنشینی آیینه‌های تراش خورده و گچ کاری در کنار یکدیگر توانسته‌اند، تصاویر زیبایی از نقوش اسلیمی، پرنده و سایر اشکال ایرانی در طاقچه‌های اتاق خلق کنند، غافل شد چرا که علی رغم گذشت بیش از دو قرن، همچنان چشم نواز و خیره کننده هستند.
بخشی از دیوارهای اتاق نیز با نقاشی هفت رنگ از جمله طلایی و نقوش اسلیمی و حاشیه تزئیین شده که در نوع خود کم نظیر است. سقف اتاق نیز با گچ بری‌های زیبا و نقوش قرینه و اسلیمی تکیمل کننده هنر هنرمندان عصر خویش است.
یکی دیگر از بخش‌های زیبای خانه، معروف به اتاق «بی بی» است که این اتاق با تزئینات مبتنی بر گچ‌بری تزئین شده است. سقف اتاق با طرح‌های اسلیمی و قرینه چشم نواز با طاقچه‌هایی نقاشی شده در دیوار، سبک قجری خانه را به مخاطب نشان می‌دهد.
در همه طاقچه‌ها، آیینه به کار رفته و طاقچه اصلی خانه با نقاشی زیبای گل و بوته با زمینه قرمز و رنگ‌های طلایی، زیبایی اتاق را دو چندان کرده است.
پایاب یا محل دسترسی به آب قنات در حیاط خانه در ورودی زیرزمین قرار دارد که با گذشتن از ده ها پله آجری به مظهر قنات می‌رسد. در روزگاری که قنات، تنها منبع آب شرب برای یزدی‌ها بوده، پایاب‌ها نقش کلیدی و مهمی در این قبیل خانه‌ها داشته است.
در قدیم و به ویژه در تابستان، این مکان به دلیل خنکی خود، به عنوان یخچال برای نگهداری مواد غذایی مورد استفاده قرار می گرفته است.
این خانه از بخش‌های متعدد با اتاق‌های به هم پیوسته، بهره برده چرا که از ابتدا با اهداف مختلفی علاوه بر سکونت، طراحی شده است.
بخش کلاه فرنگی که بعدها به خانه افزوده شده، زیرزمین خانه با اتاق‌های تو در تو، صفه‌ها، بادگیر از سایر بخش‌های این عمارت تاریخی است.
خانه‌ی شهید صدوقی؛ مهد فرهنگ
اکنون نیز این محل به میراث دار این بنا حجت الاسلام «محمد صدوقی» نوه شهید آیت‌الله صدوقی رسیده و علاوه بر تداوم فعالیت‌های مذهبی، سیاسی و اجتماعی، محلی برای پرورش و پرداختن به هنر و فرهنگ در یزد به حساب می‌آید و برگزاری نمایشگاه‌های آثار هنرمندان و مجالس فرهنگی در این خانه رونق گرفته است.
در حال حاضر نیز نمایشگاه آثار هنری استاد «محمود رهبران» یکی از بزرگترین خوشنویسان ایران و جهان اسلام، در این خانه فرهنگ و هنر دایر است که تا 28 فروردین ماه میزبان عموم مردم به ویژه گردشگران نوروزی است.
منبع:ایسنایزد
