یزد چه به لحاظ صنایع دستی و چه به لحاظ انواع و اقسام خوراکی‌ها و شیرینی جات سنتی از غنی ترین مناطق کشورمان به‌شمار می‌رود. بنابراین سوغات یزد تنوع گسترده‌ای دارد و گردشگرانی که به دنبال تهیه‌ی یادگاری برای دوستان، آشنایان، اقوام و… هستند همواره یزد را با دست پر ترک می‌کنند. در ادامه، به بعضی از مهم‌ترین صنایع دستی یزد و نیز خوراکی‌های سنتی آن می‌پردازیم؛ از دلایل اهمیت و محبوبیتشان می‌گوییم و تنوع چشمگیر سوغات یزد را نشان می‌دهیم.
زیلو بافی یزد
زیلوبافی یکی از مهم ترین صنایع دستی در یزد است. این هنر در مناطق حاشیه‌ای کویری در کشورمان رواج دارد. زیلو بافی با سنت، فرهنگ، اعتقادات، تاریخ و… در مناطق کویری کشورمان گره خورده است و این امر از نقش و نگارهایی که بر زیلوها بافته می‌شود، آشکار است. کمتر مسافری است که به یزد سفر کند و تحت تاثیر هنر دست زیلوبافان این شهر قرار نگیرد. این سوغات یزد در بازار این شهر با طرح‌های گوناگونی عرضه می‌شود؛ تا آن دسته از گردشگران که به‌دنبال تهیه‌ی زیلو چه به‌عنوان سوغات یزد و چه برای خود هستند، برای خرید آن مشکلی نداشته و به سهولت به آن دسترسی داشته باشند.
زرگری یزد
زرگری از دیگر هنرهای دستی برجسته‌ی یزد است. این هنر از پیشنه‌ی تاریخی درخور توجهی در کشورمان و به‌خصوص در شهر یزد برخوردار است. اگر قصد دارید به یزد سفر کنید؛ به‌هیچ وجه از هنر دست زرگران شهر یزد غافل نشوید. از جمله بهترین سوغاتی‌هایی که می‌توانید از یزد برای عزیزانتان تهیه کنید؛ همین زیورآلات است که با هنرمندی زرگران یزدی ساخته و پرداخته شده است. در یزد سال‌ها است که راسته‌ی زرگران در بازار خان فعال است. انواع و اقسام زیورآلات با طرح‌های متنوع از این راسته قابل تهیه است. زرگران یزدی با تلفیق سنگ‌ها و گوهرهای زیبا و قیمتی و طراحی نقش و نگارهای مختلف بر آن‌ها، از طرح‌های ساده و پیچیده‌ی هندسی گرفته تا طرح‌های نمادین، زیباترین زیورآلات را می‌سازند. این سوغات یزد همواره با استقبال فراوان گردشگران روبه‌رو می‌شود.
سفال و سرامیک
سفال گری از مهم‌ترین هنرهای دستی در مناطق کویری کشورمان و به‌خصوص استان یزد است. بسیاری یزد را با هنر سفال گری می‌شناسند؛ این هنر مخصوصاً در شهر میبد نیز رواج بسیاری دارد. نقش‌های «خورشید خاتم» و «مرغ و ماهی» بر سفال‌‌های و سرامیک‌های میبدی از محبوبیت فراوانی برخوردار است.
ظرافت و زیبایی‌هایی که سفال گران یزدی در هنر خود به کار می‌گیرند در کمتر جایی از ایران دیده می‌شود؛ همین امر سفال گری را در این استان به یکی از ویژه ترین هنرهای دستی آن بدل کرده است. انواع و اقسام کاشی‌ها با زیباترین طرح‌ها در یزد ساخته می‌شوند. کاشی‌کاری در یزد سابقه‌ای چند صد ساله دارد. محصول هنر سفال گران یزدی بی تردید یکی از بهترین انتخاب ها برای تهیه‌ی سوغاتی است. این سوغات یزد یکی از ویژه ترین سوغات‌هایی است که هر گردشگر می‌تواند از این شهر به یادگار تهیه کند.
ترمه‌بافی
ترمه بافی از دیگر هنرهای مطرح یزد است. ترمه بافی به لحاظ تاریخی سابقه‌ی درخور توجهی دارد؛ در گذشته از پارچه‌های ترمه‌ای در مراسم مناسبتی گوناگونی استفاده می‌شد؛ اما امروزه این کاربرد خود را تا حد زیادی از دست داده و بیشتر به‌عنوان پارچه‌ای نفیس و مرغوب در خانه‌ها به‌کار گرفته می‌شود. به‌طور کلی، ترمه پارچه‌ای است که تارش از جنس ابریشم و پودش از جنس نخ، پشم، کرک الوان و یا ابریشم است. انواع ترمه‌ها با زیباترین نقش‌ها و طرح‌ها در یزد قابل تهیه است؛ شال رضایی، شال راه‌راه، شال محرمات، شال کشمیری، شال اتابکی، شال یزدی، شال چارقدی و… نمونه‌های معروفی از ترمه‌بافی به‌شمار می‌روند. ترمه‌ی یزدی آن‌چنان معروف است که کمتر گردشگری است که بتواند این سوغات یزد را نادیده بگیرد. بازار ترمه‌ی یزد از جمله بخش‌های شهر است که همواره با حضور فراوان مسافران و گردشگران مواجه بوده است.
چادر شب یزد
چادر شب یکی از محصولات منحصر به فرد یزد است. این سوغات یزد همواره از محبوبیت بسیاری برخوردار بوده است. اهمیت این سوغات به لحاظ سنخیتی که با فرهنگ و سنت یزد دارد، کتمان‌ناپذیر است. چادر شب بیشتر در یزد، اردکان و بخش زارچ بافته می‌شود. به‌طور کلی چادر شب به دو دسته تقسیم می‌شود؛ دستهی اول به چادر شب رخت‌خواب پیچ و دستهی دوم به چادر شب صحرایی مشهور است.
چادر شب رخت‌خواب پیچ نسبت به چادر شب صحرایی ضخامت کمتری دارد. این چادر منقوش است و نقش و نگارهای آن در زیبا جلوه کردنش نقش به سزایی دارد. چادر شب صحرایی اما نسبت به چادر شب رخت‌خواب پیچ ضخیم‌تر است و به همین دلیل بیشتر برای حمل محصولات کشاورزی استفاده می‌شود. چادر شب صحرایی معمولاً طرح‌های راه راه دارد.
دارایی بافی یزد
دارایی‌بافی یکی از قدیمی‌ترین و ارزشمندترین هنرهای دستی یزد است. این هنر امروزه به‌اندازه‌ی گذشته رونق ندارد و به نظر می‌رسد تا حدی تحت تاثیر گسترش روزافزون زندگی ماشین قرار گرفته است. دارایی بافی هنری است که در آن به تولید نوعی پارچه از ابریشم می‌پردازند. رنگ‌های طبیعی این پارچه‌ها از مهم ترین مشخصه های آن‌ها به‌شمار می‌رود که تاثیر چشمگیری در زیباییشان دارد.
دارایی‌بافی در یزد قدمتی ۸۰۰ساله دارد. قدمت تاریخی این هنر و اهمیت آن به‌لحاظ پیوندی با فرهنگ و سنت منطقه برقرار می‌سازد، غیر قابل چشم پوشی است. امروزه بیشتر از پارچه‌های دارایی به‌عنوان روتختی استفاده می‌شود. همچنین استفاده از آن به‌عنوان یک رومیزی سنتی نیز کاربردی است. در گذشته بیشتر از پارچه‌ی دارایی به‌عنوان رولحافی، آستری لحاف، بقچه و… استفاده می‌شد. پارچه‌ی دارایی می‌تواند یکی از بهترین گزینه‌ها به‌عنوان یزد باشد. اگر به یزد سفر کردید؛ حتماً این سوغات یزد را هم در ذهن داشته باشید.
قطاب یزد
قطاب یکی از معروف ترین شیرینی‌های محلی یزد است. همچنین یکی از بهترین گزینه‌هایی است که می‌توان آن را به‌عنوان سوغات یزد تهیه کرد. آوازه‌ی قطاب یزدی به قدری است که کمتر کسی است که با آن آشنا نباشد، اسمش را نشنیده باشد یا حتی حداقل یک بار در عمرش مزه‌ی بی‌نظیر آن را نچشیده باشد. قطاب تقریباً گرد است. بیرونش سرخ می‌شود و درونش با مواد مختلفی از جمله شیر، زرده‌ی تخم‌مرغ و آرد گندم پر می‌شود. بعد از آن که مرحله‌ی سرخ شدن قطاب به پایان رسید، آن را در پودر قند می‌چرخانند تا سطح بیرونی آن به‌تمامی به آن آغشته گردد. قطاب از آن جمله سوغاتی‌های یزد است که احتمالاً هیچ مسافری نمی‌تواند قیدش را بزند!
باقلوا یزد
بی‌تردید باقلوای یزدی یکی از خوشمزه ترین سوغات این شهر به شمار می‌رود. باقلوای یزد به قدری خوشمزه است و محبوبیتش آن‌چنان گسترده است که به‌راحتی گوی سبقت را از هر شیرینی دیگری می‌رباید. علاوه بر یزد، باقلواهای تبریز و قزوین هم مشهورند و محبوبیت فراوانی دارند. باقلوای یزدی از هل، پودر بادام، پودر قند و گلاب درست می‌شود. همچنین این باقلوا با طعم‌های مختلفی نیز عرضه می‌شود که از محبوب‌ترین‌هایشان می‌توان به طعم‌های نارگیلی، پسته‌ای و بادامی اشاره کرد. باقلوای یزدی به‌شکل‌های مختلفی برش می‌خورد. مشهورترین برش‌ها لوله‌ای، مربعی و لوزی‌شکل هستند. این سوغات همواره در بین گردشگران و مسافران طرفداران فراوانی داشته است.
کیک یزدی
کیک یزدی یکی از اصیل ترین و خوشمزه ترین شیرینی‌های سنتی یزدی است. مسافران می‌توانند این شیرینی را به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین گزینه‌های سوغات یزد در ذهن داشته باشند. از کیک یزدی در انواع و اقسام جشن‌ها و مراسم مذهبی استفاده می‌شود. معمولاً آن را با مقداری خلال پسته و کشمش هم تزیین می‌کنند که به خوشمزه تر شدنش هم کمک می‌کند. کیک یزدی با استفاده از مواد اولیه‌ای از جمله تخم مرغ، شکر، روغن جامد، آرد سفید، جوش شیرین، ماست یا شیر، هل، پودر کیک‌پزی و نمک میوه درست می‌شود. از جمله ویژگی‌های بارز این کیک خوش خوراک و خوش‌طعم بودن آن است. کیک یزدی بی‌شک یکی از پرآوازه‌ترین شیرینی‌های یزدی است.
حلوا ارده
حلوا ارده نیز از جمله خوراکی‌های خوش مزه‌ی یزدی است؛ به‌خصوص حلوا ارده‌ی اردکان محبوبیت و شهرت فراوانی دارد. حلوا ارده معمولاً یکی از اجزای اصلی سفره‌ی صبحانه‌ی ما ایرانی‌ها به‌شمار می‌رود؛ به‌خاطر همین تهیه‌ی نوع مرغوب آن می‌تواند برای بسیاری اهمیت زیادی داشته باشد. اگر قرار است به یزد سفر کنید، می‌توانید حلوا ارده‌ی اردکان را هم به‌عنوان سوغات یزد در نظر داشته باشید. انرژی بالای این حلوا ارده و نیز مقوی بودن آن از مهم‌ترین دلایلی است که مصرف آن را در وعده‌ی صبحانه توجیه می‌کند. طعم و مزه‌ی طبیعی این سوغات یزد برجسته ترین ویژگی آن است که آن را نسبت به سایر رقبا متمایز کرده است.
از مواد اصلی تشکیل دهنده‌ی حلوا ارده می‌توان به کنجد، ارده، اسید سیتریک، پودر سفیده‌ی تخم‌مرغ، شیرین‌کننده‌های مجاز و گلوکز مایع اشاره کرد. مزیت اصلی حلوا ارده‌ی اردکان نسبت به سایر نمونه‌ها آن است که به‌روش سنتی تولید می‌شود و به همین خاطر در به کارگیری افزودنی‌های شیمیایی در تولیدش محدودیت‌های بسیار بیشتری اعمال می‌شود. همین امر است که باعث می‌شود این ارده، همان‌طور که ذکر شد، طعم و مزه‌ای طبیعی داشته باشد. این سوغات یزد همواره با استقبال فراوان گردشگران مواجه شده است.
همان‌طور که دیدیم، یزد به لحاظ صنایع دستی یکی از غنی ترین مناطق ایران است. زیلوبافی، ترمه‌بافی، دارایی‌بافی و… تنها شماری از هنرهای دستی بی‌شمار هنرمندان یزدی هستند. این هنرها به‌قدر متنوع و گسترده‌اند که اشاره به تمامشان در یک متن ممکن نیست، در این‌جا ما به برخی از مهم‌ترین‌هایشان اشاره کردیم و به‌اختصار درباره‌ی دلایل اهمیت آن توضیح دادیم.
سوغات یزد به صنایع دستی محدود نمی‌شود، خوراکی‌های سنتی یزدی نیز تنوع بسیاری دارند. از محبوب‌ترین خوراکی‌های یزدی به‌خصوص به‌عنوان سوغاتی می‌توان به شیرینی‌های سنتی این شهر اشاره کرد. کمتر کسی است که تا کنون اسم قطاب، باقلوا، پشمک، حاجی‌بادام، نان‌برنجی و… را به‌عنوان سوغات یزد نشنیده باشد؛ یا طعم یکی از آن‌ها را نچشیده باشد. در این یادداشت به برخی از محبوب‌ترین شیرینی‌های یزدی نیز پرداختیم. بدون تردید یزد به لحاظ تنوع و تعدد و میزان محبوبیت خوراکی‌های سنتی‌اش از مهم‌ترین شهرهای کشورمان است.